
Seksuele ontwikkeling bij kinderen
Net zo makkelijk bespreekbaar
Vanaf de geboorte van een kind, wordt de ontwikkeling door ouders nauwlettend gevolgd. Ouders verzamelen informatie via boeken, internet of het consultatiebureau en daarnaast – misschien wel de grootste bron van informatie en inspiratie – praten ze onderling over de ontwikkeling en opvoeding van hun kinderen. De seksuele ontwikkeling van kinderen wordt onderling niet zo makkelijk besproken, terwijl ouders wel hun opvoedvragen hebben. ‘Wat is normaal?’ vragen ze onze pedagogisch medewerkers: kinderen die elkaar op het toilet bekijken, een meisje van drie met een hand in haar broek, tekeningen van grote geslachtsdelen of het roepen van een eindeloze reeks vieze woorden. Moet ik daar iets van vinden? Moet ik dat verbieden, negeren of juist aanmoedigen?
Behoefte aan intimiteit
De seksuele ontwikkeling van kinderen begint al bij de geboorte. Kinderseksualiteit komt voort uit de behoefte aan intimiteit. Vanuit ons volwassenperspectief lijkt het gedrag soms op seksualiteit, maar de basisbehoefte van het kind is lichamelijk contact en geborgenheid. Daarom geniet een kind van een flesje, een knuffel of op schoot zitten. Lichamelijk contact is voor kinderen essentieel om te kunnen groeien. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die veel en liefdevol worden aangeraakt zich beter en complexer ontwikkelen.
Aansluitend bij die behoefte aan intimiteit is het ook belangrijk om rekening te houden met de grenzen van het kind. Heeft het kind geen zin om te knuffelen, dan geef je daar gehoor aan. Je blijft in de buurt zodat het kind je kan zien en weet dat het goed is. Je bevestigt daarmee het gevoel dat het kind altijd op jou kan vertrouwen.
Ontspanning en genieten
Vanaf ongeveer één jaar kunnen jongens en meisjes zelf bewust een gevoel van ontspanning en genieten opzoeken. Als ze moe zijn of gespannen, pakken ze hun piemel vast of gaan op hun handen liggen. Baby’s ervaren dat het aanraken van hun geslachtsorgaan een bijzonder gevoel geeft, maar doen dit nog niet bewust.
Peuters en hun identiteitsontwikkeling
Bij peuters is tussen twee en vier de identiteitsontwikkeling in volle gang. Ze worden steeds nieuwsgieriger naar zichzelf en de wereld om hen heen. Ze weten van zichzelf of ze een jongen of meisje zijn en ‘ordenen’ op die manier ook hun omgeving. Vrijwel elke ouder is weleens in een situatie beland waarin zoon of dochter aan een willekeurige voorbijganger vragen stelt: “Ik ben een meisje. Jij ook?” Of: “Ben jij een jongen?”
Ook de taalontwikkeling en het besef van sociale normen gaat razendsnel in de peuterperiode. Peuters ontdekken dat ze op sommige zelfbedachte woorden leuke reacties krijgen van hun omgeving, maar merken ook dat je minder blije reacties van je ouders krijgt als je poep, pies en piemel door de winkel roept.
Als volwassene geef je kinderen in deze fase mee wat jouw sociale normen zijn. Met de deur dicht op de wc, met een handdoek om uit de douche stappen? Het zijn keuzes die kinderen een boodschap meegeven. Is het privé, geheimzinnig of vies? Er is niet één beste manier. Je hebt je eigen waarden en normen die je meegeeft waarbij het belangrijk is dat kinderen zich positief mogen voelen over hun lichaam en geslacht.
Hoe noemen we ‘het’?
Vaak is er de vraag: hoe noemen we het geslachtsdeel? Vooral bij meisjes is er een grote variatie. Zonder daarover te oordelen, kan wel gesteld worden dat het essentieel is dat een benaming gebruikt wordt met een positieve waarde, zonder dubbele betekenis. Kies een woord en gebruik dat ook. Als je als kind merkt dat je vader jouw geslachtsdeel steeds anders noemt, of er lacherig over doet, dan denk je misschien wel dat er iets geks mee is.
Kinderen merken dat sommige woorden spannend worden gevonden, en dat is een uitnodiging om er juist over te praten. Als ze de mond worden gesnoerd terwijl ze willen vertellen over de uiterlijke kenmerken van papa die ze in de douche hebben bekeken, voelen kinderen de spanning. Het wordt minder beladen als je zelf ontspannen reageert.
Kleuters en sociale codes
Kleuters ontwikkelen steeds betere voelsprieten voor sociale codes. Daarnaast zijn ze nieuwsgierig en leergierig. Ze weten dat je op het kinderdagverblijf nog wel met je broek op je knieën naar de juf kon lopen, maar op de basisschool doe je dat niet meer. Dat betekent ook dat kleuters het verkennen van elkaars lichaam buiten het gezichtsveld van volwassenen kunnen doen. Ze willen immers alles weten en verkennen van de wereld om hen heen.
In de kleuterfase raken kinderen ook steeds meer geïnteresseerd in het voortplantingsverhaal: hoe komt dat kindje in de buik? Waar was ik voordat ik hier was? Neem de tijd voor de vragen van je kind en ga er oprecht mee om. Niet zozeer de inhoud van de antwoorden is van belang, maar wel manier van antwoorden. Stotteren, ontwijken, negeren, weigeren want daar ben je nog veel te klein voor: het zijn allemaal sociale codes die je doorgeeft. Het kan handig zijn om vooraf te bedenken welk antwoord je gaat geven op die onvermijdelijke vragen. Tip: maak gebruik van kinderboeken.
Schoolkinderen en gevoelens
Bij schoolkinderen tussen zes en acht jaar lijkt het alsof er wat minder belangstelling is voor alles wat met dat lichaam te maken heeft. De aandacht richt zich meer op ‘ik en de ander’. Ze worden zich bewust van hun handelen en de reacties van anderen daarop. Schuine moppen vertellen, tekeningen maken van geslachtsorganen en het oeroude spelletje ‘1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, wie mag ik een kusje geven?’
Kinderen kunnen in deze fase ook al intens verliefd worden. Ga hier respectvol en serieus mee om. Kinderen vinden het echt niet leuk als jij er grapjes over maakt.
Eerste tekenen van puberteit
Vanaf achtjarige leeftijd worden de eerste tekenen van de puberteit zichtbaar. Verliefdheden zijn aan de orde van de dag en heteroseksualiteit is de groepsnorm. Specifiek en stereotype rolgedrag neemt toe, zoals jongens die stoer doen tegen meisjes. Praat met je kind en verdiep je in zijn/haar belevingswereld. Leer kinderen dat grapjes en schelden over homoseksualiteit onacceptabel zijn. Houd ze voor dat als je voor het eerst gaat bedenken en voelen welke sekse je leuk vindt, het extra ingewikkeld is als daarover gelachen en gescholden wordt.
Puberteit
Kinderen tussen tien en twaalf jaar komen in de puberteit. Hun lichamelijke ontwikkeling gaat snel; bij meisjes sneller dan bij jongens. De belangstelling voor volwassenseksualiteit neemt nu snel toe. Er zijn grote verschillen tussen kinderen en het is aan te raden om daar serieus mee om te gaan. Voor jou als ouder is het wellicht heel gewoon dat kinderen na het sporten gezamenlijk douchen, maar misschien vindt jouw kind het prettiger om dat thuis alleen te doen. Praat met je kind over wat hij of zij prettig vindt.
Ook gesprekken over seksualiteit horen bij deze fase. Er zijn veel leuke kinderboeken over de seksuele ontwikkeling. Wanneer die gewoon thuis liggen, zie je vanzelf wanneer er belangstelling is.
In welke fase je kind ook zit, ga er open en ontspannen mee om, maak het bespreekbaar, niets is raar, blijf altijd in gesprek met je kind.
Sabine Doekes
Pedagoog
BOEKENTIPS SEKSUELE ONTWIKKELING
Er is een aantal goede boeken geschreven die je kunt gebruiken om het gesprek aan te gaan met je kind over seksualiteit op een manier die goed past bij hun leeftijd. Ik heb er een paar voor je geselecteerd:
- Kleine mensen, grote gevoelens, de seksuele opvoeding van kinderen van 0 tot 12 jaar – Sanderijn van der Doef
- Het puberboek. Over zoenen, zeuren, veranderen en verliefd zijn. (vanaf ongeveer 12 jaar)
- Ik vind jou lief. Een informatief prentenboek (5-8 jaar) – Sanderijn van der Doef
- Ben jij ook op mij? Een boek over seks, voor kinderen (vanaf 8 jaar) – Sanderijn van der Doef
- Wat is wijsheid. Seksuele opvoeding van jonge kinderen (0-13 jaar) – Channah Zwiep
- Maar HOE dan?! Samen lezen over lichaam, liefde en baby’s maken (vanaf 5 jaar) – Philippine van der Goes
Op zoek naar kinderopvang met aandacht voor jouw kind?
Hero kindercentra heeft bijna 85 opvanglocaties in Haarlem en Spaarndam. Er is dus er dus altijd wel een bij jou in de buurt die bij jouw zoon of dochter past.