Rollercoaster genaamd pubertijd

Het (pre) puberbrein in een notendop

Wat is er toch aan de hand? Waarom doet mijn ‘altijd’ zo lieve zoon of dochter de laatste tijd zo stoer? En waarom vindt hij/zij mijn grapjes opeens zo énorm stom? (‘Niet grappig. Boomer!!!’) En onze gezinsuitjes uit principe oersaai? Als je kind in de bovenbouw van de basisschool zit, kan het goed zijn dat die ‘gevreesde’ pubertijd voor de deur staat… Maar wat doet het met je kind? En waar is het nou eigenlijk goed voor?  

De puberteit begint meestal met een jaar of 10, soms wat eerder, soms wat later. Zo rond groep 7 gaan kinderen vaak een nieuwe fase in: ze worden een (pre)puber. Dit gaat vanzelf, want hun brein verandert. Ze gaan anders denken, doen en voelen. Ook worden andere dingen opeens belangrijk. Hun aandacht verschuift steeds meer naar hun ‘peergroup’ (hun sociale omgeving buitenshuis) en ze maken zich steeds meer los van hun ouders.

Groepsdruk

Iedere puber is natuurlijk anders. Maar over het algemeen willen jonge pubers tussen de 10 en 14 jaar eigenlijk liever niet opvallen, of buiten de groep vallen. Ze zijn gevoelig voor groepsdruk en willen het graag goed doen in de ogen van hun leeftijdsgenoten: de juiste sneakers dragen, dezelfde YouTube-ers volgen, snel reageren op social media en meedoen met de laatste trends.

Heftige emoties

Het brein is nog lang niet uitontwikkeld (deze ontwikkeling loopt door tot 25 jaar). De ‘emotionele’ hersengebieden worden in de pubertijd extra geprikkeld door hormonen. De ‘rationele’ hersengebieden lopen dan nog een beetje achter. Puberhersenen zijn daardoor dus tijdelijk uit balans. Door alle veranderingen in het brein en ook in de hormoonhuishouding hebben pubers vaak last van heftige emoties en sterke stemmingswisselingen. Je dochter is opeens in tranen omdat ze het gevoel heeft dat haar vriendinnen haar buiten sluiten. Je zoon maakt opeens veel meer testosteron aan. En in combinatie met adrenaline kan hij dan opeens heftig, boos of opgewonden reageren in bepaalde situaties.

Impulscontrole

Af en toe vraag je je af waarom je kind zo enorm impulsief is, en niet eerst even een paar seconden nadenkt voordat hij/zij iets doet. Dat komt doordat de impulscontrole vaak nog laag is en het beloningscentrum in de hersenen juist erg actief. Pubers willen daarom hun behoeftes direct bevredigen om die beloning te krijgen. Zij doen daarbij veel voor de waardering van hun leeftijdsgenoten. Dus sloven ze zich enorm uit, doen stoer en nemen soms ook (grote) risico’s. Korte termijn beloningen (zoals een lekker gevoel of aanzien bij vrienden) wegen op dat moment soms zwaarder dan de vervelende consequenties voor de lange termijn. Illegaal vuurwerk afsteken, roekeloos skateboarden, stiekem roken, iets pikken in een winkel, de hele nacht gamen. Het is allemaal heel cool en spannend en geeft een lekker gevoel. De gedachte aan Bureau Halt, een gebroken arm of boze ouders verdwijnt dan heel effectief naar de achtergrond. Alles voor de kick! Naar maar waar: de balans tussen gevoel en verstand is even zoek. Maar wees gerust, het komt goed.

Waar is dit allemaal goed voor?

Neurobioloog Dick Swaab formuleert het zo: ‘Een puber moet het veilige nest uit en in een nieuwe omgeving zijn eigen onafhankelijke leven beginnen. Als hij/zij zorgvuldig alle risico’s zou wegen, zou dat nooit gebeuren’.

Pubers richten zich dus steeds meer op de buitenwereld en zijn minder bang voor nieuwe situaties, avontuur, uitdagingen en risico’s. Juist daardoor kan je kind zich stukje bij beetje van je losmaken. Anders wil je kind misschien wel tot in de eeuwigheid bij je blijven wonen. En de hersenontwikkeling wordt bovendien gestimuleerd door al deze nieuwe ervaringen. Vanuit de evolutie gezien moeten jongvolwassenen de wijde wereld in trekken om een eigen leven op te bouwen. Dat is een avontuur dat uitdagingen en risico’s met zich meebrengt, en daar stelt het puberbrein zich alvast op in. Je kunt het waarschijnlijk echt niet geloven maar wat wij als ouders misschien enorm overdreven en onverantwoordelijk gedrag vinden, is eigenlijk dus gewoon een gevolg van het eerste stapje richting volwassen worden!!

Begrip

Dit besef plaatst het gedrag van pubers voor jou misschien in een ander perspectief. Pubergedrag is het gevolg van een onvermijdelijk én noodzakelijk onderdeel van hun breinontwikkeling. Hun gedrag is niet persoonlijk, maar biologisch. Ergens kan jouw puber er niet veel aan doen. Deze wetenschap kan jou hopelijk helpen om het ‘vreemde’ gedrag te verklaren en ervoor zorgen dat je meer begrip hebt voor de veranderingen die zich voor je ogen afspelen. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat het omgaan met een puber altijd gemakkelijk is, en dat al het heftige pubergedrag dus maar oké is.

Hoe je hier mee om kan gaan en hoe je effectief kan blijven communiceren met je prachtige puber, dat lees je volgende maand in deel 2 van deze blog.

Wil je nu al meer weten?
Lees dan bijvoorbeeld: ‘Het nieuwe puberbrein binnenstebuiten’ door Nelis & van Sark

Saila Smit
Inhoudelijk Manager Pedagogiek en VVE